بازگشت از شوروی

توضیحات

تا سال‌ها پس از وقوع انقلاب اکتبر 1917، چشم روشنفکران سراسر دنیا به مسکو و روسیه‌ای بود که از اتحاد چندین کشور، به شوروی بزرگ بدل شده‌بود. در تمام آن سال‌ها، همگان وقوع انقلاب کارگری را در روسیه، تحقق عینی آرزو و امیدهایی می‌دانستند که حول نظرات اقتصادسیاسی مارکس بالیده‌بود. آنها، شورمندانه وقایع را به نظاره نشسته‌بودند و با اغماض آنچه را که در تاریخ به وقوع می‌پیوست، تحلیل و تفسیر می‌کردند.   آندره ژید، نویسندۀ معروف فرانسوی، یکی از همین دلباختگان  بود که به عینیت‌یافتن سوسیالیسم در شوروی دلبسته بود و به شگفتی در آن می‌نگریست. او با شوق بسیار به دعوت «اتحادیۀ نویسندگان شوروی» در سال 1936 آری گفت. این سفر، دیدارها و مصاحبت‌های بسیاری را برای او ممکن کرد و از سویی باعث شد تا او با قرائتی بی‌واسطه از وقایع درحال‌وقوع مواجه شود و در آن مداقه و تأمل کند. او -که با تمنیات قلبی بسیار، تحقق سوسیالیسم را به انتظار نشسته‌بود- حال به مدد سیاست‌های حاکم بر فضای قرن بیستم و نیز تصمیمات شوم کارگزاران حزب، به ویرانی کعبۀ آمالش می‌نگریست. او پس از این سفر، کتاب بازگشت از شوروی را منتشر کرد. کتابی که خلاف انتظارها، نه زبان تمجید و شگفتی بر انقلاب اکتبر گشوده‌بود و نه از حدوث سوسیالیسمی خبر می‌داد که مارکس، انگلس و دیگر اندیشمندان بشارتش را داده‌بودند. او آنچه را در شوروی استالینی رخ می‌داد، بی‌پروا و با دید کاملاً انتقادی به چالش کشیده‌بود. این کتاب، غوغای بسیاری در میان روشنفکران و سیاست‌ورزان و ادیبان به راه انداخت. بسیاری از شخصیت‌های مطرح ادبی و سیاسی به انتشار کتاب او، باتندی و عتاب، شکایت و نقد بسیار وارد کردند و عده‌ای دیگر هم، در قبال سفرنامۀ او سکوت را ترجیح دادند. آنچه دربارۀ این کتاب بسیار حائز اهمیت است، دیدگاه انتقادی ژید نه در شمایل یک تحلیل‌گر سیاسی، بلکه در حین روایت و تقریر یک سفرنامه است. اینجاست که می‌توان جانبداری و اغماض را کنار گذاشت و با روایت «آنچه مشهود و عینی است» از واقعیت سخن گفت. ژید، خود گرایش به سوسیالیسم داشت، بنابراین آنچه روایت می‌کرد ماحصل و دلیل سرخوردگی‌های سیاسی‌اش بود و نه تقبیح یک تئوری یا دیدگاه سیاسی معارض. سال‌ها بعد حقانیت آنچه ژید روایت کرده‌بود، در شوروی و دیگر نقاط جهان علنی شد اما شاید ژید به این دلیل پیش‌رو بود که در زمانۀ سکوت، اغماض یا بی‌تفاوتی لب به سخن گشود، زمانه‌ای که دیگر روشنفکران جهان با مسامحه بر تلخی واقعیت چشم می‌پوشیدند. بازگشت از شوروی با برگردان و مقدمۀ جلال آل‌احمد و پیشگفتاری از ویراستار نشر تجدید چاپ شده‌است.  به این کتاب، نامه‌ها، جوابیه‌ها و ضمایمی از نتایج انتشار کتاب در اروپا ضمیمه شده‌است.