???? احمد آرام
زمانی که برای اولین بار اجرای نمایش (کلاس مُرده)، از «تادئوش کانتور» لهستانی را در خوابگاه ارمِ دانشگاه شیراز دیدم، خودم را در برزخ تاریکی یافتم که که اشباح بازیگران و عروسک‌ها احاطه‌ام کرده‌بودند و درمیان گرگ‌و‌میش صحنه، «تادئوش کانتور» نیز مانند رهبر ارکستر پیدایش می شد تا نمایش را رهبری کند. این شیوه‌ی نمایش نه تنها غریب و غیر قابل دسترس بود بلکه سرشار از لذت بصری نیز بود. میزانسن‌هایی که با دخالت کارگردان تغییر می‌کرد، این بار به شکل زایش یک فکر، فضا را در اختیار می‌گرفت و به یک تعریف مدرن می‌رسید؛ شاید این دخالت‌ها می‌خواست شکل‌هایی از (ضد میزانسن) را احیا کند، چنان‌که خودش هم بارها گفته بود که:«درتئاتر حرفه‌ای، میزانسن وجود ندارد!» او به دنبال خلق واقعیت‌هایی بود که در برخورد با تماشاگر، زبانِ مکان را کشف کند. مکان نمایش هرجایی از جهان که اتفاق می‌افتاد، با دیالوگ‌های تکراری و هجوم آکسسوارهای مسخ‌شده، شکل تازه‌ای از مکان نمایش را در معرض دید تماشاگر می‌گذاشت. بازیگران مسخ شده، که بیشتر به مردگان شبیه بودند، برشانه‌ی هرکدام قطعه‌ای از مصیبت تاریخی سوار بود؛ مصیبتی که نازیسم در جنگ جهانی دوم به تاریخ لهستان تحمیل کرده بود.
اما بحث اصلی ما اشاره به خلق مکان است؛ مکانی که به دنبالش زبان نمایش را در زمان خاصی قرار می‌داد تا ما در شیراز بتوانیم آن مصیبت را یدک بکشیم. این که تماشاگر می‌توانست هم‌زمان با نمایش، «زبان متن» را درک کند و آن را زبانی زنده و پویا بداند، برمی‌گردد به شگردهای کانتور در خلق فضایی که بازیگر و اشیاء در بازسازی آن کوشش مضاعف از خود نشان می‌داد. حساسیت کانتور به (زبان مکان) یعنی جایی که صحنه‌ی کلاسیک نمایش را تداعی نکند، یکی از دغدغه‌های اصلی او بود. در شیراز به این نتیجه رسید که در یک سوله (سالن ورزشی) می‌تواند سویه‌های پنهان زبان متن را احیاء کند، و چنین شد. نمایش «کلاس مرده» در اغلب کشورهای شرقی و غربی به نمایش درآمده بود که مکان‌هایش شبیه به هم نبود، اما هرمکان زبان جدیدی را در متن می‌تنید و به تجربه‌ی تازه‌ای از شیوه‌ی اجرایی می‌رسید. البته نمی‌توان کتمان کرد که خلاقیت کانتور در تئاتر با تئوری تئاتری « ویتکیه‌ویچ» گره خورده بود، و هردو دغدغه‌ی رسیدن به زبان «مرگ» را داشتند.
این‌ها را گفتم تا اشاره‌ای داشته باشم به کتاب ارزشمند «اتاق محقر خیال من»، که این روزها جایش در بین کتب تئاتری خالی بود. با خواندن این کتاب دوستداران نمایش می‌توانند به شیوه‌های نوین از تفکر و اندیشه‌ی مردی نزدیک شوند که همچون «یرژی گروتفسکی»، جهان تئاتر را به سمت‌وسوی کشف بدن، صدا، مکان و زمان کشاند. این کتاب با ترجمه‌ای دلنشین از دکتر خاکی همراه است و به همت نشر روزبهان منتشر شده‌است.
پیشنهاد نویسنده، کارگردان، منتقد و مدرس تئاتر و داستان‌نویسی: احمد آرام
a_aram16@
|کتاب «اتاق محقرِ خیالِ من» نوشتهٔ «تادئوش کانتور» ترجمهٔ «محمدرضا خاکی»، انتشارات روزبهان. چاپ اول زمستان ۱۳۹۸، ۲۹.۰۰۰ تومان.|
ویراستار:
«کارگاه ویرایش سایه‌نویسا: فرشیده اسدی»
????️تجربه‌ی متفاوت کتاب، تجربه‌ی کتاب متفاوت با نشر روزبهان
????️ ۳۳ درصد تخفیف برای همه کتاب‌ها با کد تخفیف xordad
????️ تحویل رایگان در تهران
????️ ارسال با پست به دیگر شهرها